شاید بارها برای شما هم پیش آمده باشد که ساعتها برای مطالعه یک فصل وقت صرف کردهاید، زیر نکات مهم خط کشیدهاید و حتی آنها را تکرار کردهاید، اما لحظهای که کتاب را میبندید، احساس میکنید هیچ بخشی از درس را به خاطر ندارید! بگذارید از همان ابتدا بگوییم که شما تنها نیستید و این مشکل را بسیاری از دانش آموزان دارند. در حقیقت علت این مسئله، ندانستن روش مطالعه درست است نه مشکل در هوش یا توانایی یادگیری شما!
به همین علت قرار است در این مقاله، بهترین و علمیترین روشهای مطالعهی دروس حفظی و عمومی را بررسی کنیم؛ روشهایی که بر پایهی پژوهشهای یادگیری و تجربهی دانشآموزان موفق طراحی شدهاند و به شما کمک میکنند مطالب را بهتر بفهمید و راحتتر به خاطر بسپارید.
تفاوت دروس حفظی با دروس مفهومی
در وهله اول باید بدانید که روش مطالعه تمام دروس یکسان نیست. برخی از درسها مانند ریاضی، فیزیک یا فلسفه نیاز به درک و تحیل دارند اما برخی دیگر مانند جغرافیا، تاریخ، ادبیات، عربی بر پایه به یاد سپردن و تکرار هدفمند هستند. این یعنی برای موفقیت در آنها، باید حافظهی خود را درست به کار بگیرید.
در دروس مفهومی شما با فرمولها، روابط منطقی و حل مسئله سر و کار دارید. مثلاً در ریاضی اگر مفهوم یک بخش را یاد بگیرید، دیگر لازم نیست هر مسئله را حفظ کنید؛ چون با درک موضوع قادر خواهید بود هر نوع سوالی را حل کنید. اما در دروس حفظی شرایط متفاوت است. برای مثال، اگر پیام آیات دینی یا تاریخ اتفاقات مهم را فقط یکبار بخوانید و مرور نکنید، بعد از چند روز تقریباً همه را فراموش خواهید کرد.
به زبان ساده، تفاوت این دو نوع درس در نحوهی یادگیری آنهاست:
- دروس مفهومی را باید فهمید و تمرین کرد.
- دروس حفظی را باید درک، مرور و تثبیت کرد.
اگر این تفاوت را درک کنید و برای هر نوع درس، روش مطالعهی مخصوص خودش را بهکار ببرید، یادگیریتان چند برابر مؤثرتر خواهد شد.
اصول کلی مطالعه دروس حفظی و عمومی
حالا که تفاوت دروس حفظی و مفهومی را میدانید، وقت آن است که با اصول پایهای مطالعه درسهای حفظی و عمومی آشنا شوید.
- ابتدا بفهمید، بعد حفظ کنید
هیچ چیزی به اندازه فهمیدن مطلب، یادگیری را آسان نمیکند. برخی عادت دارند بدون درک کردن، تنها مطالب را واو به واو حفظ کنند در صورتی که وقتی معنی و مفهوم یک موضوع را درک کنید، مغز شما راحتتر آن را ذخیره میکند. به عنوان مثال در درس دینی و قبل از حفظ آیات، پیام و مفهوم آنها را بفهمید. وقتی مغز با معنا و تصویر درگیر میشود، حفظ کردن بهصورت خودکار آسانتر خواهد بود.
- مطالب را تکهتکه کنید
خواندن حجم زیاد یکباره باعث خستگی ذهن و فراموشی سریع میشود. به جای اینکه یک فصل طولانی را پشت سر هم بخوانید، آن را به بخشهای کوچک تقسیم کنید و بین هر بخش کمی استراحت داشته باشید. این کار باعث میشود مغز فرصت پردازش پیدا کند و یادگیری عمیقتر و موثرتر شود.
- خلاصهنویسی را فراموش نکنید
نوشتن مطالب به زبان خودتان باعث میشود مغز آنها را تحلیل و دستهبندی کند. در هنگام مطالعه، نکات کلیدی را یادداشت کرده و برای نظمدهی بهتر از رنگها، نمادها و علائم استفاده کنید. در پایان هر فصل هم، خلاصهای کوتاه و کاربردی بنویسید تا در مرورهای بعدی مهم ترین نکات را در اختیار داشته باشید.
- مرور با زمانبندی هوشمند
اگر مطالب را مرور نکنید، حافظه کوتاهمدت آنها را پاک میکند. برای جلوگیری از این اتفاق، باید آنها را در فاصلههای زمانی مشخص مرور کنید؛ روشی که به آن مرور با فاصله گفته میشود.
بهجای مرورهای پیدرپی و فشرده، بهتر است مرورها را در بازههای زمانی منظم انجام دهید:
- مرور اول: همان روز مطالعه
- مرور دوم: دو روز بعد
- مرور سوم: پنج روز بعد
- مرور نهایی: حدود ده روز بعد
این فاصلههای هدفمند باعث میشوند مغز دوباره با اطلاعات درگیر شود و آنها را به حافظه بلندمدت منتقل کند.
- خودتان را بسنجید؛ بازیابی فعال
سعی کنید خودتان را امتحان کنید و مطالب را از حافظه بیرون بکشید. از خودتان سؤال بپرسید: علت این رویداد چه بود؟ پیام این آیه چیست؟ آرایهی این بیت چیست؟ این روش که به آن بازیابی فعال گفته میشود، مغز را مجبور میکند اطلاعات را یادآوری کند.
- یادگیری چندحسی؛ مغز را درگیر کنید
آلن پائیویو روانشناس کانادایی، معتقد بود که مغز انسان اطلاعات را از دو مسیر کلامی و تصویری پردازش میکند. وقتی مطلبی را هم میخوانید (کلامی) و هم در قالب تصویر، نمودار یا رنگ در ذهن میسپارید (تصویری)، یادگیری چندبرابر میشود.
هنگام مطالعه هم مطالب را بخوانید، هم با صدای بلند تکرار کنید و هم نکات مهم را بنویسید یا رسم کنید. این روش باعث میشود مغز اطلاعات را از چند مسیر ذخیره کند و این گونه احتمال فراموشی کاهش مییابد.
- مرور و تمرین با تنوع
یادگیری زمانی بیشترین اثر را دارد که مغز درگیر تنوع باشد. اگر همیشه با یک روش ثابت مطالعه کنید، ذهن خسته میشود و بازده یادگیری کاهش مییابد. برای جلوگیری از این یکنواختی، مرور و تمرینها را به شکل ترکیبی و خلاقانه انجام دهید به عنوان مثال، گاهی تست بزنید، گاهی خلاصهنویسی کنید یا حتی مطالب را برای خودتان با صدای بلند توضیح دهید.
عوامل مؤثر بر حفظ بهتر مطالب
در کنار روش مطالعه دروس حفظی و عمومی که در بخش قبل گفتیم، موارد دیگری نیز وجود دارند که میتوانند در حفظ مطالب از جانب شما موثر باشند. اما منظورمان چه مواردی است؟
خواب و استراحت کافی
مغز برای تثبیت اطلاعات به خواب نیاز دارد. بخش مهمی از فرایند انتقال دادهها از حافظهی کوتاهمدت به بلندمدت، در هنگام خواب انجام میشود. کمخوابی موجب کاهش تمرکز، ضعف حافظه و حواسپرتی میشود.
بنابراین، داشتن خواب منظم و کافی (حدود ۷ تا ۸ ساعت در شبانهروز) یکی از شرطهای اساسی برای یادگیری مؤثر است. هیچ مرور فشردهای جایگزین خواب کافی نخواهد بود.
تمرکز؛ پایه و اساس یادگیری
تمرکز، نقطهی آغاز هر یادگیری پایدار است. بدون تمرکز، مغز قادر به رمزگذاری اطلاعات نیست. اگر هنگام مطالعه ذهن شما درگیر تلفن همراه، گفتوگو یا افکار پراکنده باشد، یادگیری عملاً اتفاق نمیافتد.
برای تقویت تمرکز، بهتر است:
- محیط مطالعه را آرام و بدون عوامل مزاحم مانند تلفن همراه انتخاب کنید.
- مطالعه را در بخشهای کوتاهمدت (مثلاً ۲۵ تا ۳۰ دقیقهای) انجام دهید و بین هر بخش استراحت کوتاهی داشته باشید.
- هدف مشخصی برای هر جلسهی مطالعه تعیین کنید (مثلاً یادگیری معنی یک درس یا مرور نکات کلیدی).
تغذیه و آب کافی
کارکرد حافظه به تغذیهی مناسب نیز وابسته است. مواد غذایی سرشار از امگا–۳ (مانند ماهی و گردو)، ویتامینهای گروه B و آب کافی باعث بهبود عملکرد مغز میشوند. در مقابل، مصرف بیش از حد قند، نوشیدنیهای انرژیزا و غذاهای چرب میتواند سبب افت تمرکز و خستگی ذهنی شود.
پیشنهاد میشود پیش از مطالعه از میانوعدههای سبک و سالم استفاده کنید تا انرژی پایدار داشته باشید.
احساس مثبت و علاقهمندی به خواندن
هیجان و علاقه نقش مهمی در یادگیری دارند. زمانی که موضوعی برای شما جذاب است یا فایدهی آن را درک میکنید، مغز هورمون دوپامین ترشح میکند که تمرکز و ماندگاری حافظه را افزایش میدهد.
برای ایجاد احساس مثبت در مطالعه، میتوانید از رنگها، نقشههای ذهنی یا مثالهای واقعی استفاده کنید و گاهی مطالب را برای دیگران توضیح دهید.
مرور پیش از خواب
مطالعهها نشان دادهاند مرور مطالب درست پیش از خواب، تأثیر قابلتوجهی در تثبیت حافظه دارد. در این زمان، مغز در حالت آرامتری قرار دارد و مسیرهای عصبی مربوط به اطلاعات جدید فعالتر میشوند.
بنابراین، بهتر است چند دقیقه پیش از خواب، خلاصهها یا نکات مهم روز را مرور کنید تا مغز بتواند آنها را در طول خواب سازماندهی و ذخیره کند.
محیط مطالعه
محیطی که در آن درس میخوانید نیز تأثیر مستقیمی بر کیفیت یادگیری و حفظ کردن مطالب دارد. فضایی آرام، با نور کافی (ترجیحاً نور طبیعی) و تهویهی مناسب، ذهن را برای تمرکز آماده میکند. میز مطالعه باید مرتب باشد و تنها وسایل ضروری روی آن قرار داشته باشد تا مغز با آشفتگی بصری مواجه نشود.
اگر احساس میکنید اجرای دقیق این روشهای علمی و ایجاد عادتهای پایدار بدون نظارت تخصصی سخت است، مشاوران مجرب آکادمی علمی پرشان برای طراحی یک برنامه شخصیسازیشده و تضمینشده در کنار شما عزیزان هستند.
جمع بندی
هدف ما از نگارش این مطلب بررسی روش مطالعه دروس حفظی و عمومی بود تا نشان دهیم یادگیری تنها به صرف زمان و تلاش زیاد وابسته نیست، بلکه نیازمند روش درست مطالعه، مرور هوشمند، تمرکز و رعایت عادتهای روزانه است. با درک تفاوت دروس حفظی و مفهومی، استفاده از تکنیکهایی مثل تکهتکه کردن مطالب، خلاصهنویسی، بازیابی فعال، یادگیری چندحسی و مرور منظم، میتوان مطالب را بهتر فهمید و به حافظه بلندمدت سپرد.
حتی اگر این روشها به نظرتان ساده یا پیش پا افتاده میآیند، توصیه میکنیم یک بار هم شده آنها را امتحان کنید و تجربهی خود را با ما به اشتراک بگذارید؛ مطمئناً نتایج فراتر از انتظار شما خواهد بود.